Expo Jakob Smits Landschap in verandering

JAKOB SMITSMUSEUM EN TABLOO PRESENTEREN

EXPO: JAKOB SMITS. LANDSCHAP IN VERANDERING

5 februari 2023 > 30 april 2023

Tabloo, Dessel

IN HET KORT

Jakob Smitsmuseum en Tabloo slaan de handen in elkaar en presenteren de expo ‘Jakob Smits. Landschap in verandering’.

Jakob Smits kwam in 1888 naar het onooglijke Mol-Achterbos; hij wou er in het Kempische landschap herbronnen. De zandigere heidevlakten, de vennen, de hoge luchten, de eikenbosjes, ze wisten hem tot zijn laatste levensdagen te boeien. Smits was echter niet blind voor de kering ter tijden. De moderniteit was niet te stuiten, en sloop ook binnen in het werk van Smits. De komst van de nucleaire industrie zou het uitzicht van de streek later verder hertekenen, en blijven hertekenen. Over enkele jaren wordt in Dessel radioactief afval geborgen in een bovengrondse bergingsinstallatie, twee grote, groene heuvels zullen overblijven in het landschap.

Geen betere locatie dus om Smits’ veranderend landschap te ondergaan dan in bezoekers- en ontmoetingscentrum Tabloo, waar de moderniteit hoogtij viert. Nu het Jakob Smitsmuseum verbouwd wordt, gaat Jakob buiten de muren, resoluut, onvervaard. Kom kijken!

UNIEKE EXPO OP EEN UNIEKE LOCATIE

In 1888 kwam Jakob Smits (1855-1928) naar het onooglijke Mol-Achterbos; hij wou er in het Kempische landschap herbronnen. Dat heeft hem nooit meer losgelaten. De zandigere heidevlakten, de vennen, de hoge luchten, de eikenbosjes, ze wisten hem tot zijn laatste levensdagen te boeien. Al was hij geen pure landschapsschilder, want de condition humaine van de bewoners van dat stugge land was voor hem een nooit opdrogende bron van inspiratie.

Zijn fascinatie voor het Kempische landschap en de Kempische mensen belette hem niet zich een weg te banen in Brussel en Antwerpen. Hij raakte er bevriend met cultuurdragers en hoogwaardigheidsbekleders. Hij was bovendien niet blind voor de kering ter tijden. Hij zag het landschap van ‘zijn’ Achterbos veranderen, begreep dat de ‘ontsluiting’ van de Kempen aan het gebeuren was. De moderniteit, in al haar vormen, was niet te stuiten. Smits was daar niet altijd gelukkig om.

In de tentoonstelling ‘Jakob Smits. Landschap in verandering’ onderzoeken we dat keerpunt in het Kempische landschap zoals dat tot uiting komt in het werk van Jakob Smits, die de iconografie van dat landschap door en door begreep. Smits wou doordringen tot de ziel van het landschap; hij zocht niet naar het mooie plaatje, maar naar de synthese, naar het allesomvattende, alleszeggende beeld.

Wie goed kijkt, vindt in zijn werk verwijzingen naar de moderniteit, die door vele andere kunstenaars bewust genegeerd werd: omdat ze niet ‘paste’ in het beeld van de Kempen dat zij graag wilden presenteren; omdat zij wellicht veronderstelden dat dat beeld potentiële kopers het meest zou charmeren.

Nu het Jakob Smitsmuseum verbouwd wordt, gaat Jakob buiten de muren, resoluut, onvervaard. Kom kijken!

HEDENDAAGS CONTRAPUNT: ALEXIS DESTOOP

Alexis Destoop (1971) woont en werkt in Brussel en Melbourne. Hij heeft een achtergrond in filosofie en fotografie. Via visuele vertelling in fotografie, installatie en film onderzoekt Destoop de werking van het beeld en de ervaring van tijd.

Op uitnodiging van Z33 en NIRAS bezocht Alexis Destoop in 2017 en 2019 de onderzoeks- en bergingssites van Mol en Dessel. Bij dit bezoek raakte hij gefascineerd door de fysieke omgeving. De hoog-modernistische site rond het atoomdorp leek hem als een soort tijdscapsule de verschuiving in onze opvatting omtrent nucleaire energie zichtbaar te maken. Doorheen zijn exploraties werd hij bewust van de specifieke geschiedenis van de streek. De serie foto’s die hij presenteert in het kader van de tentoonstelling ‘Landschap in verandering’ wil een hedendaags contrapunt stellen aan het werk van Jakob Smits. De beelden zijn gemaakt in de onmiddellijke omgeving van het atoomdorp en op de terreinen van het SCK CEN, op een moment dat allerhande renovatiewerken begonnen en nieuwe installaties gebouwd werden.

De beelden, in een onbepaalde tijd alternerend tussen lente en herfst, verlenen een verstilde en mysterieuze atmosfeer aan een verwilderde plaats, waar moderne infrastructuur gericht op wetenschappelijk onderzoek en veiligheid steeds de achtergrond bepaalt.

TABLOO

De vroegere woonst van Jakob Smits staat op een boogscheut van waar in de jaren ‘50 het SCK CEN neerstreek. De start van de nucleaire industrie die het landschap in Smits’ achtertuin flink zou hertekenen, en ook in de toekomst zal blijven hertekenen. Over enkele jaren zal in Dessel radioactief afval geborgen worden in een bovengrondse bergingsinstallatie. Eens al het afval geborgen is, wordt de installatie afgedekt met beschermende lagen. Twee grote, groene heuvels zullen het vlakke, Kempische landschap hertekenen.

In het gloednieuwe bezoekers- en ontmoetingscentrum Tabloo in Dessel leer je alles over radioactiviteit, radioactief afval en onderzoek naar nucleaire toepassingen. Het thema tijd vormt daarin de rode raad. Het gebouw werd ontworpen om minstens 300 jaar lang te fungeren als een baken in het landschap, een plek die ons helpt de herinnering aan het geborgen radioactieve afval levendig te houden. Geen betere locatie dus om Smits’ veranderend landschap te ondergaan dan in Tabloo. Voor Tabloo is de expo het resultaat van een eerste samenwerking waarbij Tabloo haar thema’s onderzoekt en laat beleven vanuit een andere invalshoek.

KORT – WIE IS JAKOB SMITS?

Jakob Smits (1855 - 1928) wordt in Rotterdam geboren als zoon van een decoratieschilder. Het staat in de sterren geschreven dat hij op een dag het bedrijf van zijn vader zal overnemen. Tussen 1880 en 1890 keert hij zich echter af van het decoratieve schilderwerk om zich volledig op het kunstenaarschap te storten. Naar het voorbeeld van Albert Neuhuys en andere ‘Haagse’ impressionisten, tekent en schildert hij landelijke taferelen en boereninterieurs in houtskool en waterverf. Hij ontdekt de Kempen: de weidsheid van het landschap en de struggle for life van zijn bewoners laten Smits nooit meer los.

Smits’ tweede huwelijk, met de Brusselse Malvina Dedeyn, luidt zijn symbolistische periode in. Hij maakt grote aquarellen met goudgrond en bloemmotieven, waarin hij het gezinsgeluk en de grote momenten van het leven verbeeldt. Ook portretten, interieurs en landschappen
komen vaak aan bod. Jakob Smits kent amoureuze hoogdagen, maar financieel zijn het zware tijden. Malvina sterft in 1899 van ontbering.

In 1901 hertrouwt Smits met de Antwerpse Josine Van Cauteren. Tussen 1900 en 1914 zoekt hij naar synthese en verdieping in zijn werk. Hij maakt monumentale olieverfschilderijen. Zijn atelier wordt een heus ‘licht-laboratorium’. Smits schildert Bijbelse scènes, uitgepuurde
Kempische landschappen met kleine mensen en portretten. Ook zijn grafische productie komt stevig op gang.

Na de Eerste Wereldoorlog, waarin hij zich voor de voedselbevoorrading van de plaatselijke bevolking inzet, bereikt Smits’ schilderkunst het definitieve, pre-expressionistische stadium. De korrelige verfopleg wordt zijn handelsmerk. In kleurgebruik en compositie gaat de grote
vereenvoudiging onverminderd door. Jakob Smits wordt een gevestigde waarde in de Belgische schilderkunst.