Gemeentebestuur brengt genuanceerd verhaal baron van Eetvelde

Het gemeentebestuur neemt de komende maanden verschillende initiatieven om het Congoverleden van baron van Eetvelde genuanceerd te brengen. Deze initiatieven volgen uit het historisch onderzoek dat onder andere onze gemeentearchivaris voerde naar de rol en verantwoordelijkheid van baron Edmond van Eetvelde binnen het Belgische koloniale verleden. Een genuanceerd geschiedenis verdient een genuanceerde aanpak. Deze aanpak krijgt volgens het college van burgemeester en schepenen de voorkeur boven een naamswijziging. Als eerste initiatief organiseren we op woensdag 23 juni (19 uur) een online webinar over de persoonlijke geschiedenis van baron van Eetvelde. Onze archivaris stelt die avond het resultaat van het onderzoek voor. Je vindt de link voor de infoavond via www.gemeentemol.be/baronvaneetvelde.

Het Baron van Eetveldeplein – in het Centrum gelegen op de kruising van de Corbiestraat en het Laar - heette vroeger Comedieplaats. In september 1921 – binnenkort dus 100 jaar geleden - besliste het toenmalige gemeentebestuur tot naamswijziging, op hetzelfde moment dat ook Graaf de Broqueville als eerbetoon een straatnaam kreeg in het Centrum. In die tijdsperiode gebeurde het wel vaker dat straatnamen werden gebruikt om prominente inwoners te eren.

Onze koloniale periode – en zeker de jaren van Koning Leopold II -  worden vandaag heel anders bekeken dan in de jaren ‘20 van vorige eeuw. Het gemeentebestuur ontving vanuit oppositiepartij Open Vld de vraag naar een standpunt omtrent de huidige naamgeving van het baron van Eetveldeplein.

Bij het beantwoorden van deze vraag volgde het college van burgemeester en schepenen de richtlijnen ‘Omgaan met koloniale verwijzingen in de publieke ruimte’, een document dat de Vlaamse overheid in oktober 2020 verspreidde naar alle lokale besturen. De eerste stap was het voeren van een historisch onderzoek, waarbij we op een wettenschappelijk correcte manier de persoonlijke geschiedenis in kaart brachten.

Geen naamwijziging, wél verhaal brengen

Het resultaat van dit historisch onderzoek werd besproken binnen het college van burgemeester en schepen en toegelicht aan de gemeenteraadscommissie Mens & Leven. Het college van burgemeester en schepenen besliste dat een naamswijziging op dit moment niet aan de orde is, maar dat het wel belangrijk is om het verhaal van baron van Eetvelde binnen het koloniale verleden naar buiten te brengen.

De meeste inwoners kennen wel het plein, weinigen weten de persoonlijke geschiedenis. We willen dit verhaal de komende maanden en jaren proactief brengen, waardoor het lokale maatschappelijke debat over dit bijzondere luik van lokaal erfgoed alle kansen en ruimte krijgt. Met deze beslissing vormt het college van burgemeester en schepenen geen finaal waardeoordeel, maar hopen we vooral een uiterst complex maatschappelijk debat te voeden met genuanceerde en correcte informatie. 

Context en persoonlijke levensloop

De context en de persoonlijke levensloop van baron van Eetvelde zijn veel te complex om weer te geven in enkele alinea’s. Debatten zoals deze lopen het gevaar om te verzanden in een emotionele discussie, waarbij nuances en historische feiten al te vaak verloren gaan. Bij ons historisch onderzoek naar de figuur baron van Eetvelde werkten we onder andere samen met het Afrikamuseum in Tervuren, het Rijksarchief in Brussel en met professor Pierre-Luc Plasman, van de universiteit Louvain-La-Neuve. Hij was lid van de Bijzondere Kamercommissie Koloniaal Verleden en verrichtte heel wat historisch onderzoek naar Koning Leopold II en zijn naaste medewerkers. In dat kader verdiepte hij zich ook in de persoonlijke archieven van baron van Eetvelde. 

Koloniale rol baron van Eetvelde

Baron van Eetvelde speelde tussen 1885 en 1906 in drie verschillende hoedanigheden een rol in de toenmalige kolonie Congo: administrateur-generaal (1885 – 1890), staatssecretaris (1890 – 1898) en finaal minister van staat (1901 – 1906).

Van 1885 tot 1890 was hij onder leiding van Koning Leopold II administrateur-generaal, een hoge ambtenarenfunctie binnen het koloniaal bestuur. Justitie was zijn bevoegdheid binnen de kolonie, waarbij hij vooral probeerde om de lokale ambtenaren beter te controleren.

De internationale conferentie over antislavernij in 1889 – 1890 vormt voor van Eetvelde een belangrijke gebeurtenis, zo blijkt uit talrijke brieven. Hoewel hij zich in die periode publiekelijk neutraal opstelt, keert hij zich persoonlijk en achter de schermen steeds meer en standvastiger tegen het koloniale bewind van de koning. Het koloniale bestuur is verdeeld over de slavernijkwestie, waarna een hervorming van datzelfde bestuur volgt.

Binnen het nieuwe koloniale bestuur krijgt van Eetvelde de rol van staatssecretaris. In de jaren 1890 – 1898 keurt van Eetvelde verschillende decreten goed waarbij exploitatievergunningen in Congo worden toegekend aan Antwerpse bedrijven. Dit levert hem heel wat negatieve publiciteit op in de publieke opinie, maar stelt deze privé wel in vraag bij de koning.

Achter de schermen gaat van Eetvelde in tegen de visie van de koning op de werkwijze in Congo. Hij vreest voor de internationale gevolgen van de Belgische aanpak in Congo en vraagt meermaals zijn ontslag. In die periode verschijnt het zogeheten Rapport van Williams waarbij de Belgische wreedheden in Congo internationaal bekend geraken. Koning Leopold II wil het rapport publiek weerleggen, maar van Eetvelde steunt dit voornemen niet. Hij richt meerdere brieven aan de koning waarbij hij stelt dat deze actie ‘de beschavingsmissie’ in gevaar zou brengen.

De persoonlijke ambities van Leopold II om van Congo een persoonlijk financieel wingebied te maken geraken steeds meer in conflict met de ‘beschavingsvisie’ die van Eetvelde heeft. De spanning tussen beiden stijgt tot een hoogtepunt wanneer van Eetvelde in 1898 resoluut weigert om een order van de Belgische koning uit te voeren. Baron van Eetvelde dient in de periode van 1898 en 1900 meermaals zijn ontslag in. De koning blijft dit weigeren tot in 1901. Na zijn ontslag eigent de koning persoonlijk de macht toe die van Eetvelde uitoefende.

Na aanvaarding van zijn ontslag in 1901 wordt van Eetvelde minister van staat. Vanuit deze hoofdzakelijk ceremoniële functie heeft hij nog weinig directe invloed. Wel voert hij nog de onderhandelingen met de Britten over het huidige Afrikaanse land Zuid-Soedan. Wanneer hij in 1906 een akkoord sluit tegen de wil van Leopold II verliest hij volledig het vertrouwen van de koning.

Oordeel vormen?

Een genuanceerd oordeel vormen over baron van Eetvelde is geen eenvoudige opdracht en kan zeker niet gebeuren op basis van bovenstaande enkele alinea’s. Binnen deze discussie komt telkens opnieuw een bijzonder moeilijke dualiteit naar boven. Enerzijds gaat het om restanten uit een ver verleden en moet je deze durven bekijken in zijn historische context van de koloniserende wereldmachten, anderzijds kan onze huidige samenleving moeilijk symbolen in stand houden van onderdrukking. Baron van Eetvelde is een uiterst complexe figuur in een lange geschiedenis. Hij had binnen het bewind van Congo bepaalde grote verantwoordelijkheden, maar vormde achter de schermen een groeiende kritische tegenstem. Hoe moeten we deze persoonlijke evolutie inschatten?

De straatnaam zonder meer wijzigen is volgens het college van burgemeester en schepenen dan ook niet correct in het licht van de genuanceerde geschiedenis. Het college van burgemeester en schepenen vindt het daarentegen vooral waardevol om het persoonlijke verhaal genuanceerd te brengen, zodat we als lokale samenleving de komende jaren met kennis van zaken kunnen bekijken hoe we met dit moeilijke deel van ons lokale erfgoed omgaan.

Webinar op woensdag 23 juni, 19 uur

Wil je kennismaken met het uitgebreide historische onderzoek naar baron van Eetvelde? Volg dan het online webinar op woensdag 23 juni, om 19 uur. Je vindt de link voor de vergadering via www.gemeentemol.be/baronvaneetvelde. Het webinar wordt opgenomen, waardoor je dit ook achteraf nog kan bekijken via YouTube. Naast het webinar plant ons gemeentearchief nog een uitgebreid artikel over van Eetvelde in de volgende editie van Molse Tijdingen. Deze verschijnt in de periode november – december. Ook dit artikel zullen we permanent raadpleegbaar maken op onze gemeentesite. Daarnaast zorgen we ook op het terrein voor extra duiding en verwijzingen naar de online informatie. We willen het verhaal vertellen in bestaande wandelingen, rondleidingen en toeristische initiatieven. Hoe dit precies zal gebeuren, werken we de komende maanden verder uit.